بر اساس ابلاغیه مذکور، موسسات حسابرسی معتمد باید موارد عدم رعایت الزامات کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی و نقاط ضعف بااهمیت موجود در کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس را در گزارش خود نسبت به صورت‌های مالی و در بخش «گزارش در مورد سایر مسوولیت‌های قانونی و مقرراتی حسابرس» اعلام نمایند. 

.
با صدور ابلاغیه یاد شده به ظاهر مفاد ماده ۱۷ دستورالعمل کنترل‌های داخلی ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران مصوب ۱۶/۲/۱۳۹۱ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار مبنی بر اظهار‌نظر حسابرسان معتمد بورس در خصوص استقرار و به کارگیری سیستم کنترل داخلی مناسب و اثربخش در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس لغو شده لیکن نشان‌دهنده آن است که سازمان بورس و اوراق بهادار همچنان بر اظهار نظر حسابرسان معتمد بورس در ارتباط با کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس این بار در قالب ضوابط و مقررات سازمان مزبور اصرار دارد. 

.
بر‌اساس مفاد قوانین، مقررات و دستورالعمل‌های صادره توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، الزامات کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی نمی‌تواند در زمره ضوابط و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار که باید توسط شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس رعایت شود، تلقی گردد زیرا طبق مفاد ماده ۴۵ قانون بازار اوراق بهادار مصوب آذر ماه ۱۳۸۴ و مفاد بند‌های ۴ تا ۶ دستورالعمل اجرایی آن مصوب ۳/۵/۱۳۸۶ هیات مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، ضوابط و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار شامل ارسال اطلاعات و انتشار به‌موقع اطلاعاتی است که اثر بااهمیتی بر قیمت اوراق بهادار و تصمیم سرمایه‌گذاران دارد و مصادیق اطلاعات نیز در دستورالعمل اجرایی ماده ۴۵ قانون بازار اوراق بهادار مشخص گردیده است.

.

همچنین طبق مفاد ماده ۳ دستورالعمل اجرایی مذکور، کنترل داخلی ناشر (شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس) باید مطابق مقررات (شامل کلیه قوانین، استانداردها و مصوباتی که ناشر ملزم به رعایت آنها است) باشد و تشخیص کفایت آن نیز طبق بند ۵ ماده ۲۵ دستورالعمل انضباطی ناشران پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار مصوب ۱۲/۱۱/۱۳۸۷، بر عهده حسابرس/بازرس قانونی ناشر می‌باشد و در همین راستا در چک لیست‌های رعایت ضوابط و مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار، انعکاس نتیجه بررسی موضوع کفایت یا عدم کفایت کنترل داخلی ناشر توسط حسابرس/بازرس قانونی پیش‌بینی نشده است. 

.
مطابق مفاد تبصره یک ماده ۹ دستورالعمل موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار مصوب ۸/۵/۱۳۸۶ و اصلاحیه ۱۷/۱۱/۱۳۹۰ شورای عالی بورس و اوراق بهادار، موسسات حسابرسی معتمد سازمان در چارچوب استانداردهای حسابرسی مکلفند علاوه بر اظهارنظر حرفه‌ای خود نسبت به صورت‌های مالی سالانه، نسبت به سایر موارد مقرر در دستورالعمل اجرایی ماده ۴۵ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، در گزارش‌های حسابرس مستقل و بازرس قانونی یا به صورت گزارش جداگانه یا ویژه برای استفاده سازمان نیز اظهارنظر کنند. بنابراین با توجه به تصریح رعایت استانداردهای حسابرسی در دستورالعمل مذکور و عدم تدوین و انتشار استاندارد حسابرسی در خصوص گزارشگری نسبت کنترل‌های داخلی توسط سازمان حسابرسی، امکان گزارشگری و اظهارنظر نسبت به کنترل‌های داخلی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس توسط موسسات حسابرسی معتمد بورس وجود ندارد.

.
از جمله ویژگی‌های چک لیست‌های کنترل رعایت قوانین و مقررات آن است که اعمال نظر و قضاوت شخصی در تکمیل آنها موثر نبوده، نیازی به آزمون و مستندسازی خاصی نداشته و با صرف کوتاه‌ترین زمان تکمیل می‌گردند. چک لیست رعایت الزامات کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی که با هدف تعیین اینکه آیا مقررات سازمان بورس و اوراق بهادار شامل دستورالعمل کنترل‌های داخلی برای ناشران پذیرفته شده در بورس و فرابورس رعایت شده است یا خیر، تهیه گردیده فاقد ویژگی‌های یاد شده بوده و پاسخگویی به اکثر سوالات مطرح در آن نیازمند صرف وقت قابل توجه و آزمون و مستند‌سازی اسناد و مدارک مربوط می‌باشد.

.
با توجه به موارد فوق، گزارشگری و اظهار‌نظر موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار نسبت به کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، طبق استانداردهای حسابرسی و انعکاس نتایج تکمیل چک لیست رعایت الزامات کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی در گزارش حسابرسان مستقل معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار امکان پذیر نبوده و با توجه به این که گزارش کنترل‌های داخلی هیات مدیره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس به همراه صورت‌های مالی حسابرسی شده به مجمع عمومی عادی ارائه می‌شود لذا طبق مفاد بند ۳۶ استاندارد حسابرسی ۷۰۰ با عنوان «گزارشگری نسبت به صورت‌های مالی»، موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار باید در گزارش خود تصریح کنند که گزارش یاد شده، حسابرسی نشده است.

.
مزایای استقرار سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش در واحدهای اقتصادی بر هیچ کس پوشیده نیست. به کارگیری سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش در واحدهای اقتصادی موجب افزایش اثربخشی و کارآیی عملیات، حصول اطمینان معقول از قابلیت اعتماد گزارش‌دهی و رعایت قوانین و مقررات می‌گردد. در اکثر واحدهای اقتصادی کشور ما سیستم کنترل‌های داخلی بنا به دلایل مختلف وضعیت مطلوبی ندارد و انجام اقدامات مقتضی از طریق الزام واحدهای اقتصادی به استقرار سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش و نظارت بر آن ضروری است. اما استقرار سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش مستلزم تدوین راهکاری جامع و منطقی و صرف زمان نسبتا قابل ملاحظه‌ای است.

.

سازمان بورس و اوراق بهادار در تدوین دستورالعمل کنترل‌های داخلی برای ناشران پذیرفته شده در بورس و فرابورس کمی شتابزده و واکنشی عمل نموده زیرا علیرغم نامناسب بودن وضعیت سیستم کنترل‌های داخلی واحدهای اقتصادی کشورمان، هیچ مهلت زمانی برای ناشران جهت استقرار سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش در نظر گرفته نشده است. عدم توجه به نبود استاندارد گزارشگری و اظهارنظر حسابرسان معتمد بورس نسبت به کنترل‌های داخلی از دیگر دلایل این موضوع است به طوری که ارائه نمونه گزارش حسابرس مستقل در پیش نویس دستورالعمل مذکور به تکمیل چک لیست رعایت الزامات کنترل‌های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی تغییر یافته است. 

.
به عنوان یک پیشنهاد جهت استقرار سیستم کنترل‌های داخلی اثربخش در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس، می‌توان شرکت‌های مذکور را بر اساس معیارهای متداول اولویت بندی نموده و یک برنامه زمانی ۲ تا ۳ ساله جهت استقرار سیستم کنترل‌های اثربخش در این شرکت‌ها در نظر گرفته شود و همزمان از سازمان حسابرسی تدوین و انتشار استاندارد گزارشگری و اظهارنظر حسابرس مستقل نسبت به کنترل‌های داخلی درخواست گردد. در این مدت، گزارش کنترل‌های داخلی هیات مدیره شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس به همراه اظهارنظر کمیته حسابرسی شرکت‌ها در خصوص گزارش مزبور به سازمان بورس و اوراق بهادار ارسال شود.

.

با اجرای این پیشنهاد ضمن رعایت صرفه و صلاح شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس از تبعات احتمالی انعکاس نقاط ضعف بااهمیت سیستم کنترل‌های داخلی در گزارش کنترل داخلی هیات مدیره طی مهلت زمان استقرار سیستم کنترل‌های داخلی شامل نحوه برخورد سازمان امور مالیاتی کشور و واکنش سهامداران حاضر در مجامع عمومی عادی به مندرجات گزارش کنترل داخلی هیات مدیره جلوگیری می‌شود.

.
حسین خمسه – حسابدار رسمی 

منبع : دنیای اقتصاد