اسناد تجاری عنوانی کلی برای چک، سفته، برات و برخی اسناد مشابه دیگر است. البته در این خانواده، چک از همه محبوب‌تر است و مردم رغبت بیشتری به آن نشان می‌دهند. با وجود این، سفته و برات هم کاربرد خود را در جامعه دارند. کاربرد برات به چک شباهت زیادی دارد و تنها دلیلی که باعث شده که از چک عقب بیفتد، امتیازات کیفری و مدنی است که در قانون صدور چک برای چک در نظر گرفته شده است. به هر حال بسیاری از مردم ترجیح می‌دهند که برای پرداخت‌های خود از برات استفاده کنند.
دلیل اینکه از میان روش‌های مختلف پرداخت، برات انتخاب می‌شود، مزایای استفاده از این سند تجاری است. کسی که براتی دریافت می‌کند، مورد حمایت قانون است. او از امتیازاتی برخوردار است که دیگران محروم از آن هستند؛ اما برای استفاده از مزایای برات، باید هوشیار بود و برخی نکات را در نظر داشت.
برات وسیله پرداخت در زمان آینده است؛ یعنی بدهکار در مقابل طلبکار با صدور برات، تعهد می‌کند که در زمان معینی، مبلغ مندرج در آن را شخص ثالثی، به طلبکار یا هر کس دیگری که دارنده برات باشد بپردازد. اینجاست که تفاوت برات با چک مشخص می‌شود چون چک وسیله پرداخت حال است؛ اما برات وسیله پرداخت در زمان آینده. البته امروز مردم از چک هم برای پرداخت در زمان آینده استفاده می‌کنند که متاسفانه قانونگذار نیز از این موضوع حمایت کرده و امکان چنین کاری را تقویت کرده است. همین‌جا باید پیشنهاد کرد که چک و برات هر کدام به کارکرد اصلی خود برگردند و توجه ویژه به چک در مقایسه با سایر اسناد تجاری کمتر شود.
در عمل لزومی به آشنایی با اصطلاحی که قانون برای طرف‌های درگیر در صدور برات پیش‌بینی کرده است، وجود ندارد، اما اگر اختلافی به وجود آمد، باید با اصطلاحات خاصی که قانون برای آنان در نظر گرفته است، آشنا شوید و در مراجع قضایی از این اصطلاحات استفاده کنید. به کسی که باید وجه برات را در سررسید بپردازد، محال‌علیه می‌گویند و کسی که مبلغ برات باید به او پرداخت شود، دارنده نام دارد. ممکن است صادرکننده برات و دارنده آن یک نفر باشند؛ مثلا (الف) براتی صادر کند که در سررسید معین، شخص (ب) مبلغ آن را به خود (الف) بپردازد. ممکن است که پرداخت در سررسید به شخص دیگری مثلا (ج) باشد.
برات استفاده‌های مختلفی دارد و در همه فرض‌های بالا می‌تواند استفاده شود. تاریخی را که در برات مشخص می‌شود و در آن تاریخ، باید وجه برات پرداخت شود، وعده برات می‌گویند. معمولا زمان پرداخت وجه برات، در تاریخ معینی (روز، ماه و سال مشخص) تعیین می‌شود؛ اما روش‌های دیگری نیز برای تعیین سررسید برات وجود دارد.
تعیین سررسید برات
سررسید برات به روش‌های مختلفی تعیین می‌شود. انتخاب روش‌های مختلف تعیین سررسید برات در رعایت مهلت‌هایی که در این سند تجاری باید مورد توجه قرار گیرد، موثر است. برات ممکن است به رویت، به وعده از رویت، به وعده از تاریخ معین باشد و نیز ممکن است زمان سررسید در متن برات با تعیین روز، ماه و سال معین شده باشد.
برات به رویت، آن براتی است که به محض اینکه ارایه شد، در هر زمانی باشد، باید پرداخت شود. برات به وعده از رویت به این ترتیب است که در آن شرط می‌شود که مثلا دو هفته بعد از اینکه برات ارایه شد، وجه آن پرداخت شود. در این دو نوع برات، تعیین زمان دقیق پرداخت برات تا حد زیادی به تصمیم دارنده آن مربوط می‌شود؛ اما در دو نوع دیگر، تاریخ معینی در برات وجود دارد و دارنده برات باید در مهلت‌های تعیین شده در متن برات مراجعه کند. تعیین زمان پرداخت برات به طرفین این سند تجاری بستگی دارد، اما برای استفاده از مزایای این سند تجاری، باید مهلت‌های قانونی نیز رعایت شود.
مهلت مطالبه قبولی و پرداخت برات
اگر برات به رویت یا به وعده از رویت باشد، وجه آن باید در ایران پرداخت شود، اعم از اینکه برات در ایران صادر شده باشد یا در خارج، دارنده برات مکلف است پرداخت یا قبولی آن را در ظرف «یک سال از تاریخ برات» مطالبه کند.
دارنده برات اگر این وظیفه را انجام ندهد، برخی حقوق خود را از دست خواهد داد که عبارت است از حق رجوع به ظهرنویسان برات (کسانی که پشت سند برات را به عنوان ضمانت و انتقال امضا کرده‌اند و مسئولیت تضامنی دارند برای پرداخت آن) و همچنین به صادرکننده برات که وجه برات را به محال‌علیه رسانده است، نخواهد داشت.
اگر در برات اعم از اینکه در ایران صادر شده یا در خارج برای تقاضای قبولی مدت بیشتری یا کمتری مقرر شده باشد حق دارنده برات باید در همان مدت قبولی برات را تقاضا کند در غیر این صورت حق رجوع به ظهرنویسان و برات‌دهنده که وجه برات را به محال‌علیه رسانیده، نخواهد داشت. در صورتی که برات دارای سررسید معینی باشد و نوع چهارم از روش‌های فوق برای تعیین سررسید برات استفاده شده باشد، دارنده برات باید روز وعده و سررسید وجه برات را مطالبه کند.
اعتراض به پرداخت نشدن وجه برات
برات، سندی با امتیازات ویژه است؛ در صورتی که وجه برات پرداخت نشود، باید برای برخورداری از امتیازات برات در چنین شرایطی اعتراض کرد. خودداری از پرداخت وجه برات باید در ظرف ۱۰ روز از تاریخ سررسید، به وسیله نوشته‌ای که اعتراض عدم تادیه نامیده می‌شود، معلوم شود. اگر روز دهم تعطیل باشد، اعتراض روز بعد آن به‌عمل خواهد آمد.
دارنده براتی که به علت عدم تادیه اعتراض شده است باید در ظرف ۱۰ روز از تاریخ اعتراض، پرداخت نشدن وجه آن را به وسیله اظهارنامه رسمی یا مراسله سفارشی دو قبضه به کسی که برات را به او واگذار کرده است، اطلاع دهد. هر یک از کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند نیز در ظرف ۱۰ روز از تاریخ دریافت اطلاع‌نامه فوق، باید آن را به همان وسیله به ظهرنویس سابق خود اطلاع دهد.
مهلت اقامه دعوا
اگر دارنده براتی که باید در ایران پرداخت شود و به علت پرداخت نشدن اعتراض شده است، بخواهد از امتیازات ویژه برات استفاده کند، باید در ظرف یک سال از تاریخ اعتراض، اقامه دعوی کند. بنابراین یکی دیگر از مهلت‌هایی که برای استفاده از امتیازات برات باید رعایت شود، مهلت اقامه دعواست. این مهلت از تاریخ اعتراض به پرداخت نشدن وجه برات آغاز می‌شود.
باید توجه داشت که در مورد برواتی که باید در خارج پرداخت شود، اقامه دعوا ضد برات‌دهنده یا ظهرنویسان مقیم ایران، در ظرف دو سال از تاریخ اعتراض، باید به‌عمل آید.
اگر دارنده برات این مهلت‌ها را رعایت نکند، در این صورت، دعوای دارنده برات بر ظهرنویسان و همچنین دعوای هر یک از ظهرنویسان (کسانی که پشت برات را به عنوان انتقال یا ضمانت امضا کرده‌اند) بر ظهرنویس قبل از خود در دادگاه پذیرفته نخواهد شد. علاوه بر آن، پس از انقضای مهلت‌های فوق، دعوی دارنده و ظهرنویسان بر برات‌دهنده (صادرکننده) هم پذیرفته نمی‌شود مشروط بر اینکه برات‌دهنده ثابت کند در سر وعده وجه برات را به محال‌علیه رسانده است که در این صورت دارنده برات فقط حق مراجعه به محال‌علیه خواهد داشت.
مرور زمان
دارنده یک برات، برای استفاده از مزایای آن باید مهلت‌هایی را رعایت کند که شامل مهلت مطالبه قبولی و پرداخت وجه برات، مهلت اعتراض به پرداخت نشدن وجه آن و مهلت اقامه دعواست. علاوه بر این باید به این موضوع نیز توجه داشت که برای استفاده از مزایای قانون تجارت در استفاده از برات، باید مواظب بود که مرور زمان نیز سپری نشود.
هر دعوایی که راجع به برات و سفته باشد پس از انقضای پنج سال از تاریخ صدور اعتراض‌نامه یا آخرین تعقیب قضایی در دادگاه‌ها مسموع نخواهد بود مگر اینکه در این مدت، رسما اقرار به دین واقع شده باشد که در این صورت مهلت مرور زمان از تاریخ اقرار محسوب می‌شود.
برات یک سند تجاری است که قواعد آن در قانون تجارت بیان شده است. دارنده برات؛ یعنی کسی که برات را در دست دارد، ذی‌نفع آن محسوب می‌شود. دارنده برای اینکه از امتیازات خاص این سند تجاری استفاده کند، باید گوش‌به‌زنگ باشد تا برخی مهلت‌ها سپری نشود. با گذشت مهلت‌هایی که در قانون تجارت تعیین شده است، به تدریج، برخی از حقوق دارنده برات از بین می‌رود.
منبع:روزنامه حمایت