۱. هر موسسه یا شرکتی که استقراض می‌کند مرتکب یک گناه می‌شود! نگاهی به یونان و سایر ملت‌هایی که زیر بار بدهی خارجی کمر خم کرده‌اند موید این اصل است. به طور کلی انسان بدهکار زندگی آرامی ندارد!
۲. وام دارای طبیعت افزایش ترکیبی‌است (شمول سود بر سود تعویقی + اصل)
۳. در صورت عدم توان پرداخت دین و وام توسط یک دولت، بحث خصوصی‌سازی و تهاجم وام‌دهنده به کشور قرض‌گیرنده و تصاحب دارایی‌ها با قیمت ارزان در اثر تضعیف پول رایج کشور قرض‌گیرنده مطرح می‌شود. در سال‌های اخیر ایده‌های جدیدی برای صکوک مطرح شده است که در ذیل به نمونه‌هایی اشاره می‌شود:
صکوک مشارکت برای شرکت‌ها
یکی از مشکلات و چالش‌های قرارداد مشارکت مشکل نمایندگی و تعارض منافع است (مشکل نمایندگی یعنی وقتی فردی یا شرکتی در کاری از طرف صاحب سرمایه وکیل و عامل می‌شود به دلیل تعارض منافع، این وکیل احتمال دارد که منافع خود را بر منافع سازمانی که برای آن کار می‌کند، ترجیح دهد. بنابراین در مشارکت، ناشر که از طرف شریک عامل اجرای پروژه می‌شود می‌تواند منافع خود را ترجیح دهد). برای کاستن از این مشکل می‌توان ارتباط مثبتی را بین سهم سود شرکت ناشر و عملکرد آن برقرار کرد. برای محک «بنچ مارک» زدن عملکرد شرکت، می‌توان متوسط سود سهام صنعتی را که این شرکت در آن واقع شده است، با بتای سهام این شرکت تطبیق داد که این یک معیار کلیدی است. توجیه محک زدن شرکت بر مبنای سود سهم صنعت مربوطه این است که مشارکت یک همکاری است که مستلزم آن است دارندگان صکوک به اندازه دارندگان سهام در معرض ریسک قرار بگیرند. بنابر این آنها می‌توانند توقع سود برابر با صاحبان سهام داشته باشند. به هر صورت نسبت تقسیم سود متغیر خواهد بود به این صورت که وقتی سود سهام شرکت با محک (بتای شرکت ضرب در متوسط سود سهام صنعت مربوطه) برابر می‌شود، صاحبان صکوک و سهام دارای سود برابر خواهند شد. وقتی که سود سرمایه شرکت از محک بالاتر باشد سهامداران، سود بالاتری را (بر مبنای نسبت تقسیم سود) به صورت پاداش دریافت خواهند کرد. در این صورت صاحبان سهام سود بالاتری نسبت به صاحبان صکوک دریافت خواهند کرد. برعکس یعنی زمانی که بازگشت سرمایه از میزان محک پایین‌تر باشد، میزان سود صاحبان سهام از صاحبان صکوک پایین‌تر خواهد بود. به بیان دیگر صاحبان سهام بر مبنای میزان سهمی که دارند متحمل ضرر می‌شوند. به‌منظور کاستن بیشتر مشکل نمایندگی، تبدیل‌پذیر بودن صکوک به سهام عادی نیز پیشنهاد می‌شود که دو طرف قرار داد می‌توانند بر روی آن در صورت رخ دادن برخی اتفاقات توافق کنند. مدل پیشنهادی یادشده فرصتی را برای سرمایه‌گذاران صکوک فراهم می‌آورد که آنها می‌توانند در ابزار‌های سرمایه‌گذاری کنند که ۱. قابل معامله ۲. منطبق با شریعت ۳. دارای سود بالاتر نسبت به سایر صکوک ۴. رونق‌دهنده اقتصاد واقعی و ۵. ارتقادهنده عملکرد مدیران مالی است. این مدل به دلیل شباهت ابزار به سهام هزینه‌های احتمالی صدمات مالی و ورشکستگی را نیز کاهش می‌دهد.
این مدل می‌تواند جایگزین مناسبی پیش روی مدیران شرکت‌هایی که قصد انتشار سهام دارند اما نگران رقیق شدن ارزش سهام خود هستند، باشد.
صکوک متصل به کالا (جیالاس – مخصوص دولت‌ها)
منطق اقتصادی برای جیالاس منطبق کردن و همگامی تعهدات پرداخت دولت‌های ناشر صکوک با توان پرداخت است. ساختار جیالاس که بر مبنای پیش اجاره است، به صاحبان صکوک این امکان را می‌دهد که از طریق نمایندگان خود ساخت و ساز پروژه مشخصی که دولت برای آن‌صکوک منتشر کرده را در دست بگیرند و پس از تکمیل به دولت تحویل داده، و پس از آن به صورت دوره‌ای اجاره پروژه را از دولت دریافت می‌کنند. در نهایت مالکیت پروژه یا از طریق مبلغ از پیش تعیین شده‌ای که دولت در انتهای دوره می‌پردازد یا طی دوره مستهلک می‌شود به دولت منتقل می‌شود. تا اینجا صکوک به صورتی طراحی می‌شود که ارزش میزان اجاره پرداختی توسط دولت متصل به شاخص قیمت کالاهای انتخابی صادراتی همان دولت/کشور است. در این راستا می‌توان کف و سقفی برای میزان اجاره در نظر گرفت تا از نوسانات شدید کالاهای صادراتی و اثر آنها روی میزان اجاره جلو‌گیری شود.
فواید این ابزار برای سرمایه‌گذاران: ۱. قابل معامله هستند، ۲.سرمایه تضمین می‌شود، ۳. میزان سود متغیر و وابسته به تغییر قیمت کالاهای صادراتی است، ۴. نمایانگر فرصت‌هایی برای تنوع بخشی به سرمایه‌گذاری است، زیرا از لحاظ تاریخی بازده کالا‌ها به صورت ضعیفی مرتبط با بازده سهام و ابزار‌های با سود ثابت است. فواید این ابزار برای دولت‌ها: ۱. تامین مالی برای ساخت پروژه‌های زیر‌بنایی، ۲.مدیرت بهتر بدهی‌های کشور ۳.انعطاف بیشتر مالی (به شرط داشتن سیاست‌های مالی درست.)
صکوک متصل به جی دی‌پی- جیالاس
این مدل از همه لحاظ شبیه جی ال اس قبلی است به جز در مورد روش شاخص‌گذاری آن. به جای قیمت‌گذاری بر مبنای قیمت سبدی از کالاهای صادراتی، نرخ بازگشت این صکوک بسته به میزان رشد تولید ناخالص داخلی کشور منتشرکننده صکوک است. طبیعتا این ابزار دارای ریسک و بازده سرمایه‌گذاری متفاوت از مدل قبلی است. منبع اصلی نوسانات قیمت و در نتیجه سود پرداختی، نوسان جی‌دی‌پی کشور است. این ابزار نیز به دلیل تنوع‌بخشی و شمول پروژه‌های مختلف حائز اهمیت است.
نتیجه
همان‌گونه که ملاحظه شد، صکوک، این قابلیت را دارد که جریان نقدینگی را به اقتصاد واقعی گره بزند. ابزار‌های مالی مدرن باید این کارآیی را داشته باشند که نرخ بازدهی واقعی‌تر و متناسب با حرکت و میزان رشد بازار داشته باشند. در غیر این صورت، پول و سرمایه به جای مولد بودن با ورود به بازار سفته‌بازی، نقشی مخرب بازی خواهند کرد.
منبع : دنیای اقتصاد
امیرعباس زینت‌بخش*