دامنه شمولیت قانون مالیات بر ارزش افزوده برای کل اقتصاد در بخش کالا و خدمت مطرح بوده و معمولاً نمود آن در هنگام عرضه کالا، ارائه خدمت و یا صادرات و واردات کالا و خدمات می باشد. البته لازم به ذکر است که این دامنه دارای محدودیتی با اعطای معافیت برای برخی از اقلام کالا و خدمات است که در بررسیهای آتی در مبحث کالا و خدمات معاف به تفصیل به آنها اشاره خواهد شد. شایان گفتن است منظور از مالیات در این قانون کلیه موارد جز حقوق ورودی و سایر مالیاتها و عوارض خاص را شامل می شود اصولاً از دیدگاه اقتصادی ارزش افزوده، ما به التفاوت ارزش ستانده و ارزش داده است. اما در تدوین قانون به لحاظ ارائه نگرش مطلوب اجرائی، این تعریف براساس استانداردهای حسابداری و با تکیه بر روش صورتحساب ارائه گردید. لذا ارزش افزوده را تفاوت بین ارزش کالا و خدمات عرضه شده با ارزش کالا و خدمات خریداری شده یک شخص در یک دوره معین تعریف می¬کنند. به تعبیر دیگر ارزش افزوده مبین اختلاف بین کل ارزش کالاها یا خدمات فروخته شده با کل ارزش کالاها و خدمات خریداری شده در یک دوره معین می باشد. بموجب ماده (۴) قانون، عرضه کالا، انتقال کالا از طریق هر نوع معامله بوده و این بدان معنی است که اگر مالکیت یک کالا از شخصی به شخص دیگر به هر ترتیبی واگذار گردد فرایند مذکور عرضه کالا تلقی شده و مشمول مالیات بر ارزش افزوده خواهد بود. ولو آنکه کالای فوق بصورت هدیه و هبه به فرد دیگری اعطا گردد. براساس ماده (۵) قانون منظور از ارائه خدمات، انجام خدمات برای غیر در قبال ما به ازاء گفته می شود. شایان گفتن است که در نظام مالیات بر ارزش افزوده عنوان مودی به اشخاصی اطلاق می شود که بر عرضه کالا و یا خدمت و واردات و صادرات آنها مبادرت می نمایند. در نظام مالیات بر ارزش افزوده معاوضه کالاها و خدمات بدینصورت انجام می پذیرد که عرضه کالا یا خدمت از طرف هر یک از طرف متعاملین تلقی و بطور جداگانه مشمول مالیات می گردند. به دیگر سخن چون وجهی بین طرفین معامله دریافت و پرداخت نمی شود ، باید صورتحساب جداگانه صادر و به ارزش کالاها یا خدمات معاوضه شده، مالیات بر ارزش افزوده آن را نیز لحاظ نمود. در قانون مالیاتهای مستقیم سال مالیاتی عبارتند است از یک سال شمسی که از اول فروردین هر سال شروع و به آخر اسفندماه همان سال ختم می گردد در حالیکه در این نظام مالیاتی هر سال شمسی به چهار دوره مالیاتی سه ماهه تقسیم شده که فعالان اقتصادی مکلفند برای هر دوره یک اظهارنامه به اداره امورمالیاتی ارائه نمایند. تاریخ تعلق مالیات در مورد عرضه کالا و ارائه خدمات و نیز واردات و صادرات الف) در مورد عرضه کالا تاریخ تعلق مالیات، تاریخ صورتحساب، تاریخ تحویل کالا با تاریخ تحقق معامله کالا هر کدام که مقدم باشد، بوده، ضمناً در مواردیکه از کالای خریداری یا تولید یا تحصیل شده، کالائی بعنوان دارائی و یا برداشت شخصی مورد استفاده قرار گیرد، تاریخ ثبت دارایی در دفاتر یا تاریخ شروع استفاده هرکدام که مقدم باشد با تاریخ برداشت حسب مورد ب) در مورد ارائه خدمات تاریخ تعلق مالیات، تاریخ صورتحساب یا تاریخ ارائه خدمت هر کدام که مقدم باشد و در مورد معاوضه خدمات، تاریخ معاوضه ملاک عمل می باشد. ج) در مورد صادرات و واردات درخصوص صادرات، هنگام صدور (از حیث استرداد)، زمانی که کالا یا خدمتی به خارج از کشور صادر می گردد، تاریخ صدور کالا در هر دوره ای که قرار گیرد، مالیات و عوارض پرداختی بابت کالا و خدمت صادر شده در دوره مزبور بعنوان اعتبار منظور و قابل استرداد خواهد بود. در مورد واردات کالا از گمرک، تاریخ ترخیص از نظر محاسبه مالیات و عوارض کالای وارداتی، توسط گمرک، لحاظ می شود. ضمناً درخصوص صادرات و واردات خدمت، تاریخ پرداخت ما به ازاء ملاک عمل می باشد.
اسماعیل استاد محمد