با شروع به کار کارگر، کارفرما موظف است علاوه بر پرداخت حقوق و دستمزد وی که به صورت روزانه، هفتگی و یا ماهیانه می‌پردازد، حق‌بیمه وی را نیز به سازمان تامین‌اجتماعی پرداخت کند.
اگرچه به موجب قانون کار، قرارداد به صورت شفاهی نیز معتبر است، ولی برای روشن بودن شرایط قرارداد و تامین حق‌وحقوق طرفین بهتر است قرارداد کار به صورت کتبی منعقد شود. مواردی که در قرارداد کار باید منعکس شود عبارت‌اند از:
۱- حقوق و مزایای شغلی: شامل مزد ثابت و مبنا، حق مسکن، خواربار و عائله‌مندی
دستمزد: حداقل حقوق در سال جاری ۷ میلیون و ۱۲۰ هزار ریال است. کارفرما نباید کمتر از آن به کارگر پرداخت کند. حداقل میزان مشمول کسر حق‌بیمه برای تمامی گروه‌های شغلی نیز نباید از مبلغ مذکور کمتر باشد.
حق مسکن: مبلغ حق مسکن در حال حاضر ۴۰۰ هزار ریال است که به کلیه کارگران اعم از آنکه منزل شخصی داشته باشند یا خیر، باید پرداخت شود.
حق خواربار: کلیه کارفرمایان کارگاه‌های مشمول قانون کار مکلف‌اند در سال ۹۴ ماهیانه مبلغ یک میلیون و ۱۰۰ هزار ریال به‌عنوان وجه بن کارگری به هریک از کارگران واحدهای خویش اعم از متاهل یا مجرد پرداخت کنند.
حق عائله‌مندی (حق اولاد): در صورتی که کارگر دارای فرزند باشد، مشمول دریافت حق عائله‌مندی می‌شود. به استناد مواد ۸۶ و ۸۷ قانون تامین‌اجتماعی کلیه کارفرمایان مکلف‌اند زمان پرداخت مزد و یا حقوق به کارگران بیمه‌شده‌ای (زن و مرد) که علاوه بر تاهل و صاحب فرزند بودن حداقل ۷۲۰ روز سابقه پرداخت حق‌بیمه دارند، برای هر فرزند ماهیانه سه‌برابر حداقل مزد روزانه و حداکثر تا دو فرزند به‌عنوان کمک‌هزینه عائله‌مندی پرداخت کنند. عائله‌مندی در مواد مذکور درواقع حق اولاد است و همسر را شامل نمی‌شود.
۲- بیمه و پرداخت حق‌بیمه مربوطه توسط کارفرما در چارچوب ماده ۱۴۸ قانون کار و قانون تامین‌اجتماعی
کارفرما موظف است از اولین روزی که کارگر مشغول به کار می‌شود وی را تحت پوشش حمایت‌های بیمه تامین‌اجتماعی قرار دهد. تمام وجوه و مزایای نقدی و یا غیرنقدی مستمر که تحت هر عنوان به صورت مزد، حقوق، کارمزد و یا کارآموزی در مقابل کار به بیمه‌شده پرداخت می‌شود، مشمول کسر حق‌بیمه است.
درمجموع این پرداختی‌ها مشمول کسر حق‌بیمه است: مزد، حقوق، دستمزد- مزایای مستمر شغلی (فوق‌العاده شغل)- اضافه‌کار- حق‌الزحمه- نوبت‌کاری – فوق‌العاده کارهای سخت و زیان‌آور- حق حضور در جلسات – کار شب و فوق‌العاده کشیک- مزد ایام تعطیل و مرخصی – کمک‌هزینه مسکن- پاداش مستمر- دریافتی افرادی که به طور کارمزدی به کار اشتغال دارند – دریافتی کارآموزان (در مواردی که افراد جهت یادگیری مشاغل در کارگاه‌ها وجهی دریافت می‌کنند.)- ایاب‌وذهاب کارکنان که به صورت ماهیانه برای رفت‌وآمد به محل کار و منزل پرداخت می‌شود.
۳- ساعات کار
ساعات کار کارگران در ایران در شبانه‌روز نباید از ۸ ساعت تجاوز کند. کارفرما می‌تواند با موافقت کارگر، ساعات کار را در بعضی از روزها تغییر دهد، مشروط بر اینکه ساعات کار در هفته از ۴۴ ساعت تجاوز نکند. به‌طور مثال ۵ روز اول هفته ۸ ساعت و روز ششم ۴ ساعت، یا ۵ روز هفته ۷ ساعت و ۳۰ دقیقه و روز ششم ۶ ساعت و ۳۰ دقیقه.
۴-مرخصی
مرخصی استحقاقی کارگران ۲۶ روز در سال است که با احتساب ۴ روز جمعه ۳۰ روز می‌شود.
در صورت فقدان قرارداد کتبی و عدم ذکر موارد مذکور در بالا، قواعد و مقررات کار بر نظام حقوقی قراردادهای کار حاکم است و هرجا ابهامی در قرارداد وجود داشته باشد مقررات عام قانون کار و تامین‌اجتماعی حاکم خواهد بود.
آیا کارفرما و کارگر می‌توانند توافق کنند که به جای پرداخت حق‌بیمه به سازمان تامین‌اجتماعی، مبلغ ریالی آن به کارگر پرداخت شود؟
خیر، چنین توافقی باطل است و کارفرما به‌عنوان مسئول بیمه کردن کارکنان، در قبال چنین اقدامی باید پاسخگو باشد.
حق عائله‌مندی مشمول کسر حق‌بیمه است؟
خیر، مشمول حق‌بیمه نیست.
مزایای پایان خدمت (حق سنوات) و عیدی مشمول بیمه است؟
خیر، مشمول حق‌بیمه نیست.
موارد خاتمه قرارداد کار کدم‌اند؟
در موارد زیر قرارداد کار خاتمه می‌یابد:
۱) فوت کارگر: با فوت کارگر، قرارداد کار به‌طور طبیعی خاتمه می‌یابد، به دلیل آنکه قرارداد کار با شخص حقیقی منعقد می‌شود و شخصیت حقوقی نمی‌تواند کارگر باشد. درواقع کارگری قائم به شخص است. در صورت فوت کارگر، کارفرما موظف است به ازای هرسال سابقه یک ماه حقوق به بازماندگان کارگر خود به‌عنوان حق سنوات پرداخت کند و سازمان تامین‌اجتماعی نیز برای خانواده و بازماندگان قانونی بیمه‌شده متوفی مستمری فوت برقرار کند. لازم به توضیح است که با فوت کارفرما قرارداد کار خاتمه نمی‌یابد، بلکه تعهدات به کارفرمای بعدی و وراث قانون کارفرمای فوت‌شده منتقل می‌شود.
۲) بازنشستگی کارگر: در صورتی که طبق قانون تامین‌اجتماعی بیمه‌شده کارگر شرایط سنی و سابقه لازم را داشته باشد، می‌تواند از سازمان تامین‌اجتماعی درخواست بازنشستگی کند. پس از بررسی درخواست بازنشستگی توسط شعبه مربوطه، موضوع به فرد و کارفرمای وی اعلام می‌شود. در آن صورت بیمه‌شده می‌تواند کار را ترک کند. کارفرما نیز موظف است به ازای هرسال سابقه کار، معدل یک ماه حقوق را به کارگر خود به‌عنوان پاداش پایان خدمت پرداخت کند.
۳) ازکارافتادگی کلی کارگر: ازکارافتادگی بیمه‌شدگان چه ناشی از کار باشد و چه غیرناشی از کار، توسط کمیسیون‌های پزشکی سازمان تامین‌اجتماعی مشخص می‌شود. در صورتی که بیمه‌شده دارای بیش از ۶۶ درصد ازکارافتادگی باشد، ازکارافتاده کلی محسوب می‌شود و در صورت داشتن سایر شرایط (از سابقه لازم) می‌تواند از مستمری ازکارافتادگی کلی بهره‌مند شود. در این صورت نیز بیمه‌شده ازکارافتاده از حق سنوات به ازای هرسال سابقه از یک ماه حقوق برخوردار می‌شود و در صورتی که ازکارافتادگی ناشی از کار باشد از دو ماه پاداش پایان کار بهره‌مند می‌شود.
۴)انقضای مدت در قراردادهای کار با مدت موقت و عدم تجدید صریح یا ضمنی آن
۵) پایان کار در قراردادهایی که مربوط به کار معین است
۶) استعفای کارگر
۷) فسخ قرارداد به نحوی که در متن قرارداد پیش‌بینی شده است
۸) کاهش تولید و تغییرات ساختاری
۹) اخراج موجه کارگر
منبع: آتیه نو