یکی از معیارهای فروش خوب و خدماتی که این روزها شرکت‌های تولیدی برای از دست ندادن مشتری‌ها استفاده می‌کند، افزایش نمایندگی فروش محصولات در جای جای شهر است. این نمایندگی‌های ایجاد شده‌اند و هر روز نیز بر تعدادشان افزوده می‌شود تا کار را کمی راحت‌تر کنند اما گاهی خودشان بدجوری دردسرساز می‌شوند و مشکلات زیادی را برای مردم ایجاد می‌کنند. اگر قصد ایجاد یک نمایندگی دارید یا حتی اگر می‌خواهید برای خرید به یکی از نمایندگی‌ها مراجعه کنید یا یک قدم جلوتر هستید و می‌خواهید قرارداد خود را به دلیلی با یکی از نمایندگی‌ها فسخ کنید، خط‌های بعدی این گزارش به کارتان میآید.
نمایندگی، یکی از عقود
در ماده ۱۸۳ قانون مدنی در تعریف عقد آمده است که، «یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد». در نمایندگی نیز یک یا چند نفر از جانب یک یا چند نفر دیگر کاری را انجام می‌دهد، در نتیجه رابطه‌ای که ایجاد می‌شود یکی از انواع عقد است.
در همه کشورها یکسری قواعد عمومی وجود دارد که منجر به تسهیل کارها می‌شود این قواعد حقوق و تکالیفی را در بر می‌گیرد که در اصطلاح قانونی به آن عقود و تعهدات می‌گویند و در قانون مدنی کشور به طور کامل به آن پرداخته و تمام اصول کلی و جزئی آن مطرح شده است. این مواد را در آیین دادرسی مدنی از ماده ۱۸۳ به بعد می‌توانید پیدا کنید. در این ماده قانونی الزاماتی برای عقد قرارداد و تعهدات بعد از آن نیز درج شده است.
مهمتر از این الزامات قراردادی، الزامات خارج از قرارداد یا تعهدات غیرقراردادی است. این مورد را با یک مثال توضیح می‌دهیم. فرض کنید که دو خودرو با هم تصادف می‌کنند، در این میان یکسری باید و نباید را دوطرف باید رعایت کنند که برخی از آن برابر قوانین و برخی دیگر برابر عرف ارزیابی و انجام می‌شود؛ قواعدی که پای نمایندگی را به میان می‌آورد و منجر به عقد عقود و الزامات قراردادی می‌شود.
نماینده کیست
برای افرادی که در نمایندگی یا در قالب نمایندگی فعالیت دارند، نام‌های متفاوتی می‌توان گذاشت، اصطلاحاتی مانند حق‌العمل کار، دلال، عامل و وکیل، هر یک نشان‌دهنده این است که این افراد از سوی شخص دیگری که آمر آنها یا موکلشان است، نماینده شده‌اند و به اصطلاح عقد مخصوصی را به عهده دارند. البته اشخاص موصوف به هر کدام از این نام‌هایی که بردیم بر کار ویژه و مخصوصی را به عهده دارد اما همه آنها نماینده هستند و از حیث عقد نمایندگی یکسان به حساب می‌آیند.
در ابتدا این نکته را به خاطر داشته باشید که در نمایندگی هر یک از انواع عقود ممکن است منعقد شود که شامل لازم و جایز، معلق، منجز و خیاری می‌شود.
نمایندگی یک‌جانبه یا دوجانبه؟
یکی از موارد جالب درباره نمایندگی این است که نماینده الزاما به معنی عامل یک طرف بودن نیست و در مورد نمایندگی می‌توان گفت که ممکن است یک شخص به تنهایی نمایندگی دو طرف را بر عهده بگیرد و از جانب آنها با خود یا اشخاص دیگر معامله کند و به این ترتیب از دو جهت سود ببرد. تصور کنید یک تاجرمامور صادرکردن کالاهایی از شرکتی در ایران به کشور سوریه می‌شود و به نیابت از شرکت ایرانی کالاها را می‌فروشد و به وکالت از کشور سوریه هم مامور اخذ و تحویل این کالاها می‌شود؛ به این ترتیب او سودی دوجانبه برده است و کاری که انجام می‌دهد نیز خلاف قانون نیست.
محدودیه فعالیت نماینده
نکته‌ای که در بالا ذکر شد به این معنی نیست که نماینده حق هر کاری را دارد و حیطه وظایف و اختیاراتی برایش تعیین نشده است. حال این سوال پیش میآید که اگر یک نماینده از حیطه اختیارات خویش پا را فراتر بگذارد، تکلیف چه می‌شود. همان طور که گفتیم بر اثر فعالیت یک نماینده عقدی منعقد و در حین عقد نیز شرایطی درج می شود در نتیجه این سوال مطرح می‌شود که آیا با محقق نشدن آنها می‌توان عقد را فسخ کرد؟
این مشکلی است که برای بیشتری افرادی که اعتراضی به نمایندگی‌های مختلف دارند به وجود میآید.
برای پاسخ به این سوال اول باید کمی درباره انواع و اقسام عقود و تعهدات در قوانین مدنی کشور بدانید. به طور کلی عقود در مهم‌ترین تقسیم‌بندی به لازم و جایز تقسیم می‌شود. البته در ماده ۱۸۴ قانون مدنی تقسیمات دیگری مانند عقد خیاری، عقد منجز و عقد معلق نیز آمده است. در انواع این عقود، فسخ و ابطال به وسیله نماینده یا وکیل امکان‌پذیر است.
یک مثال ساده
در فرض بالا که فردی رابط فروش تاجر ایرانی و تاجر کشور دیگری بود، تصور کنید این فرد به نیابت از طرف ایرانی مسئول انجام معامله‌هایی بوده و پس از انعقاد معامله پشیمان شده است یا به هر دلیلی می‌خواهد که این معامله فسخ شود؛ پرسش این است که شرکتی که نمایندگی طرف ایرانی را دارد خودش می‌تواند قرارداد رافسخ کند یا حتما باید این کار را با اجازه کشوری که وی را به عنوان نماینده انتخاب کرده است، انجام دهد؟
البته در این باره حق فسخ با نماینده نیست زیرا او فقط برای انجام معامله حق یا اهلیت یا صلاحیت داشته است مگر اینکه این حق از سوی عامل به وی واگذار شده باشد، در غیر این صورت و برابر قوانین کشور چنین اجازه‌ای ندارد. این مورد درباره سایر فسخ‌ها از سوی نمایندگی‌های مختلف نیز صادق است.
وقتی حق فسخ ایجا می‌شود
اگر نماینده از حیطه اختیارات خویش پا فراتر بگذارد، آن عقد و فعالیت خاص یا شرط مندرج در ضمن آن عقد لازم یا جایز، عموماً از جانب مالک یا موکل قطعا قابل فسخ است . در این باره هم مثالی می‌زنیم. تصور کنید از کسی خواسته‌اید زمینی را با شرایط خاص برای شما خریداری کند، اگر نماینده‌ای که انتخاب کرده‌اید یا وکیل شما، خلاف شرایطی که مدنظرتان بوده است، عمل کند، شما به استناد قانون مدنی حق فسخ این معامله را دارید.
و حرف آخر
در مبحث نمایندگی در انجام معاملات آنچه به طور ضمنی می‌توان از کلام قانونگذار برداشت کرد این است که برای انجام هر معامله‌ای شخص دیگری می‌توان از جانب افراد حتی به اسم «امین» اقدام به معامله کند. دراین میان، وی اختیاراتی دارد که می‌تواند منجر به انعقاد قرارداد یا خرید مال می‌شود، اما برای این اختیارات نیز شروطی درج شده است که با رعایت نشدن آن شروط می‌توان حق وی را فسخ کرد. به یاد داشته باشد این مورد به همان حق فسخ عامل اشاره دارد و نمایندگی در هر زمینه‌ای که فعال باشد برای قانون اهمیتی ندارد. اگر نماینده از حیطه اختیارات خویش پا فراتر بگذارد، آن عقد و فعالیت خاص یا شرط مندرج در ضمن آن عقد لازم یا جایز، مثلا نمایندگی به فروش زمین ، قابل فسخ است.
با اینکه داشتن و استفاده از نمایندگی دردسرهایی دارد، به هر حال این افراد در امور معامله یا حتی خدماتی واردتر هستند و در صورتی که رضایت طرف مقابل را تامین نکنند بدون هیچ دردسری می‌توان قرارداد را فسخ کرد، بدون اینکه درگیر دادگاه و دادگاه بازی شوید.
منبع : روزنامه حمایت