تعریف مالیات بر ارث :
مالیات بر ارث مالیاتی است که از وراث متوفی نسبت به سهم الارث آنان و با توجه به نرخی که برای هر طبقه از وراث معین شده است وصول می گردد به عبارت دیگر مالیاتی است که به ماترک متوفی تعلق گرفته و وارث می توانند برای پرداخت مالیات و انجام امور مالیاتی خود به طور جداگانه و مجزا اقدام نمایند.
اظهارنامه مالیاتی
وراث متوفی (منفرداً یا مجتمعاً) یا ولی یا امین یا قیم یا نماینده قانونی آن‌ها موظف‌اند به‌منظور کسر هزینه‌های کفن‌ودفن در حدود عرف و عادات واجبات مالی و عبادی در حدود قواعد شرعی و دیون محقق متوفی از ماترک موضوع ماده (۱۷) قانون مذکور، ظرف مدت یک سال از تاریخ فوت متوفی اظهارنامه‌ای حاوی کلیه اقلام ماترک با تعیین ارزش روز زمان فوت و تصریح مطالبات و بدهی‌ها طبق فرم نمونه مخصوصی که از طرف سازمان امور مالیاتی کشور تهیه می‌شود به انضمام مدارک مربوط به اداره امور مالیاتی صلاحیت‌دار تسلیم نماید (ماده ۲۶).
از آنجایی که به موجب ماده (۲۸۱) قانون مالیاتها مصوب ۳۱/۴/۹۴ اجرای این قانون از ابتدای سال ۱۳۹۵ می باشد لذا متوفیانی که پیش از سال جاری فوت کرده اند تکالیف و وظایف وراث آنها بدین قرار است که می بایست ظرف ۶ ماه اظهارنامه مالیات بر ارث را به اداره امور مالیاتی صلاحیتدار که معمولاً بر اساس آخرین محل سکونت متوفی می باشد، تسلیم و کلیه ماترک متوفی را در آن درج نمایند.
اسناد و مدارک پیوست اظهارنامه ارث
وراث مکلف‌اند هنگام مراجعه به ادارات امور مالیاتی مدارک ذیل را ارائه و رسید دریافت نمایند.
۱- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده اسناد مربوط به بدهی‌ها و مطالبات متوفی
۲- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده کلیه اوراقی که مثبت حق مالکیت متوفی نسبت به اموال و حقوق مالی است.
۳- رونوشت یا تصویر گواهی‌شده آخرین وصیت‌نامه متوفی اگر وصیت‌نامه موجود باشد.
۴- درصورتی‌که اظهارنامه از طرف وکیل یا قیم یا ولی داده شود رونوشت یا تصویر گواهی‌شده وکالت‌نامه یا قیم‌نامه.
۵- رونوشت یا تصویر گواهی فوت از مراجع ذیربط.
صدور گواهی مجزا برای هر یک از ماترک متوفی
بدون شک یکی از مهم‌ترین مواردی که در بخش مالیات بر ارث توسط قانون‌گذار مورد اصلاح قرار گرفته، موضوع امکان صدور گواهی پرداخت مالیات برای هر یک از اموال متوفی به‌صورت مجزاست. بدین معنی که درگذشته وراث مکلف بودند که مالیات بر ارث اموال را قبل از انتقال آن‌ها به سازمان امور مالیاتی پرداخت نمایند. که گاهی خود این امر مشکلات عدیده‌ای را برای وراث متوفی ایجاد می‌نمود. خوشبختانه امروزه این نقیصه قانونی برطرف شده، بدین ترتیب که تنها زمانی که اموال متوفی انتقال می یابد، مالیات آن‌ هم وصول می‌گردد.
وظایف ادارات امور مالیاتی در قبال اظهارنامه تسلیمی ارث
اداره امور مالیاتی مربوط مکلف است اظهارنامه تسلیمی در مهلت مقرر را رسیدگی و به شرح زیر اقدام کند:
الف- درصورتی‌که ارزش روز کلیه ماترک متوفی کمتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه کفن‌ودفن باشد، اموال و دارایی‌های متوفی مشمول مالیات موضوع ماده (۱۷) قانون مالیات‌ها نخواهد شد و مالیات‌های پرداختی ماده مذکور با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
ب- درصورتی‌که ارزش روز ماترک بیشتر از دیون محقق متوفی، واجبات مالی و عبادی و هزینه‌های کفن‌ودفن باشد، در این صورت موارد مزبور به ترتیب از ارزش روز اموال و دارایی‌های موضوع‌بندهای (۱)، (۲)، (۳)، (۴) و (۵) ماده (۱۷) قانون مذکور کسر و مازاد ماترک حسب مورد به مأخذ مقرر در ماده مزبور مشمول مالیات خواهد شد و اضافه‌مالیات‌های پرداختی موضوع ماده (۱۷) با ارائه اسناد و مدارک مثبته به پرداخت‌کننده مسترد خواهد شد.
ج- درصورتی‌که کل ماترک یا بخشی از آن مطابق بندهای الف و ب مشمول مالیات نباشند، اداره امور مالیاتی موظف است گواهی لازم مبنی بر بلامانع بودن ثبت یا انتقال یا پرداخت یا تحویل اموال و دارایی غیرمشمول متوفی به وراث را حسب موارد مذکور در ماده (۱۷) قانون مالیات‌های مستقیم به‌عنوان مراجع ذیربط صادر نماید.
چنانچه بدهی متوفی مستند به مدارک و اسناد مثبته قانونی بوده و اصالت آن مورد تأیید اداره امور مالیاتی صلاحیت‌دار قرار گیرد قابل کسر از ماترک خواهد بود. (ماده ۲۶ و تبصره آن)
وظایف و مسئولیتهای اشخاص ثالث در قبال وراث
اشخاص زیر مجاز نیستند قبل از اخذ گواهی پرداخت مالیات بر ارث، اموال و دارایی های متوفی را به وراث یا موصی له تسلیم کنند و یا به نام آنها ثبت و یا معاملاتی راجع به اموال و دارایی های مزبور انجام دهند.( ماده۳۴)
۱- بانک‌ها و سایر مؤسسات مالی و اعتباری، شرکت‌ها، مؤسسات، نهادهای عمومی غیردولتی و سایر اشخاص حقوقیدولتی و غیردولتی که وجوه نقد و یا سفته یا جواهر یا هر نوع مال دیگر از متوفی نزد خوددارند.
۲- ادارات ثبت‌اسناد و املاک موقعی که مال غیرمنقول را به اسم وراث یا موصی‌له ثبت می‌نمایند.
۳- دفاتر اسناد رسمی موقعی که می‌خواهند تقسیم‌نامه یا هر نوع معامله وراث راجع به اموال و دارایی‌های متوفی را ثبت نمایند.
۴- شرکت‌هایی که متوفی در آن‌ها مالک سهام یا سهم الشرکه می‌باشد.
۵- شرکت‌های کارگزاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و سایر نهادهای مالی
۶- صندوق‌های دادگستری و صندوق‌های ادارات ثبت‌اسناد و املاک کشور