فاما و دیگران (۱۹۶۹) بازار کارآ را بازاری تعریف کردند که به سرعت با اطلاعات جدید تطبیق پیدا می‌کند، گرچه تطبیق با اطلاعات جدید یک مشخصه مهم در بازار کارآست، اما تنها مشخصه آن نیست.
در یک بازار کارآی اطلاعاتی، اگر اطلاعات و انتظارات همه مشارکت‌کنندگان در بازار به خوبی توسط قیمت‌ها منعکس شود، تغییر قیمت‌ها غیر‌قابل پیش‌بینی خواهند بود، فاما ( ۱۹۷۰ ) این عقیده را چنین بیان کرد: یک بازار که در آن همواره قیمت‌ها همه اطلاعات در دسترس را به طور کامل منعکس می‌کنند، کارآ نامیده می‌شوند.
طبق فرضیه بازار کارآ، بازار باید بزرگ و نقد باشد. همچنین هزینه معاملات باید کمتر از سود مورد انتظار برای سرمایه‌گذاری باشد و سرمایه‌گذارها باید منابع مالی کافی در اختیار داشته باشند تا از موارد ناکارآیی تا زمانی که وجود دارند، استفاده کنند.
فرضیه بازار کارآ به میزان سرعتی اشاره دارد که طبق آن اوراق بهادار موجود در بازار سرمایه نسبت به اعلام اطلاعات جدید واکنش نشان می‌دهند. تعریف کلاسیک کارآیی بازار این است که اولا بازار، اطلاعات موجود را منعکس می‌کند و دوما در نتیجه قیمت‌، بازار بلافاصله نسبت به اطلاعات جدید واکنش نشان می‌دهند.
فرضیه بازار کارآ ۳ شکل دارد: شکل ضعیف آن می‌گوید قیمت اوراق بهادار، اطلاعات موجود در توالی قیمت‌های تاریخی (گذشته) را منعکس می‌کند. شکل نیمه قوی می‌گوید قیمت‌ها تمامی اطلاعات گذشته وحال را که در دسترس عموم قرار دارند، منعکس می‌کنند و شکل قوی بیان می‌کند قیمت‌ها منعکس کننده تمامی اطلاعات (هم عمومی، هم خصوصی و محرمانه) هستند.
طبق استانداردهای حسابرسی ملی، اطلاعات مالی آتی یعنی اطلاعات مالی که مبتنی بر مفروضاتی درباره رویدادهای آتی و اقدامات احتمالی واحد مورد رسیدگی است.این اطلاعات از لحاظ ماهیت، بسیار ذهنی است و تهیه آن مستلزم اعمال قضاوت قابل توجه است. اطلاعات مالی آتی می‌تواند به شکل پیش‌بینی، فرضی یا ترکیبی از هر ۲ باشد، برای مثال، اطلاعات مالی پیش بینی شده یکساله به علاوه اطلاعات مالی فرضی ۵ ساله اطلاعات مالی آتی می‌تواند شامل مجموعه صورت‌های مالی، یکی از صورت‌های مالی یا یک یا چند عنصر صورت‌های مالی باشد و ممکن است برای مقاصد زیر تهیه شود:
الف – به عنوان ابزار مدیریتی درون سازمانی برای مثال، کمک به ارزیابی یک سرمایه‌گذاری احتمالی.
ب – برای ارائه به اشخاص ثالث، به عنوان مثال: در اعلامیه پذیره‌نویسی به‌منظور ارائه اطلاعات درباره انتظارت آتی به سرمایه‌گذاران بالقوه.
در گزارشی برای آگاهی اعتباردهندگان که ممکن است شامل مواردی چون جریان وجوه نقد پیش‌بینی شده باشد.
هرچند طبق استاندارد حسابرسی، حسابرس هنگام گزارشگری درباره معقول بودن مفروضات مدیریت، تنها اطمینان در سطح متوسط ارائه می‌کند، ولی توجه به این مهم، ضروری است که حسابرس پیش از پذیرش کار رسیدگی به اطلاعات مالی آتی، لازم است به چند مورد توجه کند: استفاده مورد‌نظر از اطلاعات         نشر عمومی یا محدود ماهیت مفروضات (یعنی اینکه مفروضات، بهترین برآورد است یا ذهنی) جزئیات قابل درج اطلاعات دوره تحت پوشش اطلاعات.
اطلاعات مالی آتی از ۲ منظر در دستیابی به بازار کارآ قابل بررسی و تحلیل است: ۱- شرکت ارائه دهنده اطلاعات و قابلیت اتکا اطلاعات ارائه شده و ۲- اهمیت و مسوولیت حسابرس در رسیدگی به اطلاعات مالی آتی.
قابلیت اتکا اطلاعات مالی آتی
با توجه به جوان بودن بورس اوراق بهادار در کشور ما در مقایسه با کشورهای غربی، گذشت زمان (به شرط به کارگیری اصول متعارف در بازار) ما را در دستیابی به بازار کارآ کمک خواهد نمود، هرچه قدر که گزارش‌های ارائه شده توسط شرکت‌ها به واقعیت نزدیک باشد بازار به مرور زمان به طور ناخودآگاه متکی به اطلاعات انعکاس یافته، گشته و به‌طور مستقیم و غیر‌مستقیم نسبت به اطلاعات نادرست عکس‌العمل نشان خواهد داد. با در نظر داشتن تئوری علامت‌دهی که بیان می‌دارد، شرکت‌ها برای دستیابی به منابع کمیاب سرمایه دارای ریسک، با هم در رقابت هستند و برای موفقیت در این رقابت، افشای داوطلبانه ضروری است پس در صورتی که شرکت از نظر گزارشگری مالی خوشنام باشد، توانایی شرکت در جذب سرمایه بهبود می‌یابد.
گذشته از این گزارشگری منصفانه و سالم، با کاهش هزینه سرمایه شرکت همراه خواهد بود. زیرا عدم اطمینان در مورد شرکت‌هایی که به شکل گسترده تر و به صورتی قابل اتکا به گزارشگری می‌پردازند، کمتر است که به این ترتیب ریسک سرمایه‌گذاری کاهش می‌یابد و از طرفی با در نظر داشتن این نکته که قابلیت اتکا از سه جز تشکیل شده: تایید‌پذیری، صداقت در ارائه و بی‌طرفی، یعنی هرچه سرمایه‌گذاران و تحلیلگران بازار به میزان توافق جمعی نسبت به اطلاعات مالی آتی ارائه شده توافق داشته باشند یکی از شروط قابلیت اتکا آن محقق شده، همچنین اطلاعات ارائه شده باید صادقانه ارائه شوند یعنی ارائه غیر‌صادقانه اطلاعات، برای تصمیم‌گیری استفاده‌کنندگان در بازار اوراق بهادار سودمند نخواهد بود و نهایتا اگر اطلاعات مالی آتی ارائه شده بدون در نظر گرفتن علاقه‌مندی خاص یک گروه خاص نظیر مدیران یا سهامداران تهیه شده باشد از بی ‌طرفی که شرط سوم قابلیت اتکا است، برخوردار خواهد بود، همه بیانگر این مهم است که شرکت‌ها ناگزیرند برای ارائه اطلاعات مالی آتی، اطلاعات صحیح و با قابلیت اتکا بالا ارائه دهند؛ چرا که بازار کارآ، نسبت به اطلاعات نادرست واکنش نشان داده و نهایتا شرکت در دستیابی به هدف خود که همانا جذب منابع مالی در بازار اوراق بهادار خواهد بود، موفق نخواهد بود.
اهمیت رسیدگی حسابرس نسبت به اطلاعات مالی آتی
اگر به دنبال این هستیم که بازار اوراق بهادار به سمت بازار کارآ سوق داده شود، چرا که باعث پیشرفت اقتصاد و صنعت کشور خواهد شد، ناگزیر هستیم که اقداماتی در این خصوص صورت دهیم. یکی از این اقدامات، توجه کردن به گزارش حسابرس نسبت به اطلاعات مالی آتی خواهد بود به این معنی که انتظار جامعه را نسبت به گزارش حسابرس در این خصوص بالا برده و حسابرس را وادار به رسیدگی وبررسی دقیق اطلاعات مالی آتی کنیم تا حسابرس مجبور به بررسی موشکافانه و دقیق اطلاعات مالی آتی شده و به مسوولیت اطمینان بخشی خود در اطلاعات مالی آتی با وسواس بیشتری توجه کند.
حسابرس به منظور ارزیابی اینکه اطلاعات مالی آتی بر مبنای یکنواخت با اطلاعات تاریخی تهیه شده است و همچنین دستیابی به یک معیار مبتنی بر اطلاعات مالی تاریخی برای ارزیابی مفروضات مدیریت، به شناخت از اطلاعات مالی تاریخی واحد مورد رسیدگی نیاز دارد.
به عنوان مثال، چنانچه گزارش حسابرس یا بررسی اجمالی درباره اطلاعات مالی تاریخی دوره قبل حاوی نظری غیر از نظر مقبول بوده یا واحد مورد رسیدگی در مرحله تاسیس باشد، حسابرس واقعیت‌های پیرامونی و تاثیر آن را بر رسیدگی به اطلاعات مالی آتی، مورد توجه قرار می‌دهد.
حسابرس هنگام ارزیابی ارائه و افشای اطلاعات مالی آتی، لازم است علاوه بر رعایت هرگونه الزامات خاص قانونی و مقرراتی یا استانداردهای حرفه‌ای مربوط، به مواردی همچون آگاه‌کننده بودن اطلاعات مالی و گمراه‌کننده نبودن آن، افشای روشن رویه‌های حسابداری در یادداشت‌های همراه اطلاعات مالی آتی، کفایت افشای مفروضات مدیریت در یادداشت‌های همراه اطلاعات مالی، افشای تاریخ تهیه اطلاعات مالی آتی، واضح وآشکار بودن مبانی تعیین دامنه و عدم انتخاب دامنه به گونه‌ای جانبدارانه یا گمراه‌کننده، در مواردی که نتایج در اطلاعات مالی آتی به صورت دامنه ارائه شده است و افشای هرگونه تغییر در رویه‌های حسابداری از تاریخ آخرین صورت‌های مالی تاریخی همراه با دلایل هر تغییر و آثار آن بر اطلاعات مالی آتی اشاره کند.
با توجه به مطالب فوق، رسیدگی به اطلاعات مالی آتی از اهمیت بالایی برخوردار بوده و نقش و رسالت حسابرس در هنگام رسیدگی به اطلاعات مالی آتی در تحقق بازار کارآ و تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران بسیار مهم می‌نماید هرچند این نقش تنها عامل موثر در بازار کارآ نخواهد بود و قبل از آن عوامل اساسی دیگری نیز در دستیابی به بازار کارآ تعیین‌کننده هستند.
منابع: دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا، تئوری حسابداری نوشته هری‌ولک، جیمز داد، مایکل ترنی (ترجمه کرمی و تاجیک) و استاندارد‌های حسابرسی سازمان حسابرسی

عباس سلیمی*
*حسابدار رسمی

منبع : دنیای اقتصاد