با توجه به اهمیت موضوع حوادث ناشی از کار در این شماره به جنبه‌های مختلف حوادث ناشی از کار می‌پردازیم. حادثه ناشی از کار، اتفاقی پیش‌بینی‌نشده است که بر اثر عوامل خارجی رخ می‌دهد و منجر به جرح و صدمه جسمی یا روحی به کارگر در محیط کارگاه می‌شود. حادثه ناشی از کار از دو جهت یا دو جنبه قابل‌بحث و بررسی است:
الف) مبحث اول اقدامات و تدابیر لازم قبل از بروز حوادث و اتفاقات کاری است. در این بخش هدف اصلی پیشگیری از بروز حادثه است. در این مرحله کلیه طرف‌های مربوط به روابط کار اعم از کارفرما، کارگر، ادارات کار و… مسئولیت دارند و باید در چارچوب ضوابط و مقررات برای جلوگیری از حوادث تلاش کنند. پیشگیری از حوادث درواقع نخستین و مهم‌ترین بخش در مباحث کاری است، و حساسیت آن از جهات مختلف قابل‌بررسی است. خسارات مادی و معنوی ناشی از حادثه بر کسی پوشیده نیست و این مهم در کلیه کشورها به‌ویژه کشورهای صنعتی سرلوحه شروع هر فعالیت و کاری شمرده می‌شود. در مبحث پیشگیری، کارفرما دارای بیشترین وظایف است. وی باید امکانات و وسایل و ابزار ایمنی را در اختیار کارگران قرار دهد و ضمن تاکید بر استفاده از آن‌ها نحوه استفاده از وسایل ایمنی و ماشین‌آلات را به آنان آموزش دهد. بنابراین استانداردسازی محیط کارگاه از جهات مختلف از مهم‌ترین وظایف کارفرما به شمار می‌رود. همچنین کارفرما مکلف است قبل از به کار گماشتن کارگر مقدمات لازم را برای معاینه پزشکی قبل از استخدام به عمل آورد و برای کارگران خود پرونده پزشکی تشکیل دهد. ضمنا چنانچه به تشخیص مراجع پزشکی به کار گماشتن کارگر در کار سبک یا تغییر نوع کار توصیه شده باشد، کارفرما موظف است مطابق توصیه مذکور کار سبک‌تری را به عهده کارگر بگذارد. وسایل و ابزار و ماشین‌آلات کارگاه باید استاندارد باشند و گواهی‌های لازم را از مراجع مذکور مثل سازمان استاندارد دریافت کرده باشند. همچنین دستگاه‌ها و ماشین‌آلات وارداتی باید تاییدیه مراجع ذی‌ربط را بگیرند. از طرف دیگر کارگران موظف‌اند از وسایل و ابزار ایمنی استفاده کنند و در این خصوص نهایت دقت و جدیت را مبذول دارند. ادارات کار نیز موظف به کنترل و بازرسی مستمر کارگاه‌های مشمول قانون کار هستند و باید مراتب ایمنی را به مراجع قانونی گزارش کنند.
ب) بحث دوم مربوط به مسائل و اقدامات پس از وقوع حادثه است. با بروز حادثه، کارفرما موظف است اقدامات لازم را برای جلوگیری از تشدید حادثه و رفع عوامل حادثه‌خیز به عمل آورد و کارگر مصدوم را به مراکز درمانی اعزام کند. البته سازمان تامین‌اجتماعی بعدا هزینه‌های مربوطه را به کارفرما پرداخت خواهد کرد. سپس باید گزارش حادثه ظرف سه روز کاری توسط کارفرما یا نمایندگان وی به اداره کار محل و شعبه تامین‌اجتماعی ارسال شود. بازرسی از محل حادثه به منظور شناسایی علل و عوامل بروز حادثه و تعیین مقصر حادثه است. چنانچه در اثر حادثه ناشی از کار، کارگر ازکارافتاده شود یا فوت کند، تامین مخارج زندگی وی به عهده سازمان تامین‌اجتماعی است و اگر اثبات شود که کارفرما در زمینه بروز حادثه مقصر بوده، متناسب با تقصیر، محکوم به پرداخت خسارات شامل هزینه‌های درمانی و مستمری است. اگر حادثه ناشی از تعلل و قصور کارگر باشد خسارت از کسی وصول نخواهد شد.
هر حادثه‌ای ممکن است صدماتی به کارگر وارد سازد که به لحاظ شدت به چند دسته تقسیم می‌شود و بر همین اساس نیز به شرح زیر مورد حمایت‌های تامین‌اجتماعی قرار می‌گیرد:
۱. ازکارافتادگی کلی:
چنانچه حادثه منجر به ازکارافتادگی کلی کارگر شود، یعنی طبق نظر کمیسیون پزشکی سازمان تامین‌اجتماعی کارگر حادثه‌دیده بیش از ۶۶ درصد ازکارافتاده شناخته شود، می‌تواند از مستمری ازکارافتادگی کلی ناشی از کار برخوردار شود. شرایط برقراری مستمری نیز اتصال بیمه‌ای و احراز رابطه کارگری و کارفرمایی است. بنابراین چنانچه فرد فقط یک روز سابقه داشته باشد و در حین کار حادثه ببیند و ازکارافتاده شود از این مستمری بهره‌مند می‌شود.
۲. ازکارافتادگی جزئی:
چنانچه حادثه ناشی از کار منجر به ازکارافتادگی بین ۳۳ تا ۶۶ درصد شود، مصدوم ازکارافتاده جزئی شناخته می‌شود و به نسبت میزان درصد ازکارافتادگی از مستمری ازکارافتادگی جزئی برخوردار می‌شود. کسی که در حال دریافت مستمری ازکارافتادگی جزئی است می‌تواند هم‌زمان مشغول به کار شود. مدت دریافت مستمری ازکارافتادگی جزئی جزء سابقه منظور نمی‌شود.
۳. نقص عضو:
در صورتی که کارگر مصدوم بین ۱۰ تا ۳۳ درصد ازکارافتاده اعلام شود، نقص عضو به حساب می‌آید و از مبلغی مقطوع تحت عنوان غرامت نقص مقطوع بهره‌مند می‌شود که به صورت یکجا به وی پرداخت می‌شود.
۴. در صورتی که به دلیل وقوع حادثه نیاز باشد که بیمه‌شده مدتی را در استراحت پزشکی به سر ببرد، سازمان تامین‌اجتماعی حقوق او را تحت عنوان غرامت دستمزد ایام بیماری به صورت ماهیانه پرداخت خواهد کرد.
۵. در صورت فوت کارگر بر اثر حوادث کاری، خانواده و بازماندگان وی می‌توانند از مستمری فوت برخوردار شوند. شرط دریافت مستمری فوت نیز فقط احراز رابطه کارگری و کارفرمایی و داشتن حداقل یک روز سابقه در سازمان تامین‌اجتماعی است.
در خصوص حوادث ناشی از کار نکات زیر قابل‌توجه است:
– در کلیه موارد فوق صرف احراز رابطه کاری در چارچوب قانون کار کافی است تا حادثه‌دیده یا خانواده او بتوانند از مستمری یا غرامت برخوردار شوند. بنابراین چنانچه حادثه ناشی از کار تلقی شود، شرط سنی هم مطرح نیست و میزان سابقه هم در احراز آن نقشی نخواهد داشت.
– ایجاد پرونده پزشکی برای کارکنان به‌ویژه کارگرانی که در معرض خطر و بیماری ناشی از کار هستند، امری ضروری است.
– تشکیل کمیته حفاظت فنی در کارگاه عامل موثری در شناسایی موارد خطرزا و بهینه‌سازی محیط کار است و می‌تواند ضمن بررسی عوامل و زمینه‌های بروز حادثه، برای پیشگیری و کاهش حوادث، تصمیم‌های لازم را بگیرد.
– هزینه کردن در امور مربوط به ایمنی و حفاظت فنی، زائد نیست و درواقع نوعی سرمایه‌گذاری است و نباید آن را خرج بیهوده تلقی کرد. منافع و ثمرات بهینه‌سازی محیط کار در بلندمدت خود را نشان می‌دهند و تاثیر مثبت آن بر تمامی عوامل تولید غیرقابل‌انکار است.